جوانه زنی بذر یکی از مهم‌ترین مراحل در رشد گیاهان است. جوانه زنی بذر فرآیندی است که طی آن بذر از حالت خواب خارج شده و شروع به رشد و تبدیل به یک گیاه می‌کند. این فرآیند شامل شکستن پوسته بذر، جذب آب و آغاز رشد ریشه و ساقه است.
عوامل مختلفی بر جوانه زنی بذر تاثیر می‌گذارند که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
1- رطوبت:
رطوبت برای جوانه زنی بذر بسیار مهم است. بذرها برای شروع فرآیند جوانه زنی به آب نیاز دارند تا فعالیت‌های متابولیکی آغاز شود. محیط‌های خشک باعث عدم موفقیت در جوانه زنی می‌شوند.
2- دما:
دما نقش حیاتی در جوانه زنی بذر دارد. بیشتر بذرها در دماهای معتدل بهتر جوانه می‌زنند. دماهای خیلی سرد یا خیلی گرم می‌تواند به بذر آسیب بزند. هر گونه گیاهی دمای بهینه‌ای برای جوانه‌زنی دارد. دمای مناسب باعث تسریع در فرآیند جوانه‌زنی می‌شود.
3- نور:
نور یکی از عوامل کلیدی در جوانه زنی بذر است. بذرها برای جوانه زدن به نور نیاز دارند، اما مقدار و شدت نور بسته به نوع بذر متفاوت است. برخی از بذرها برای جوانه‌زنی به نور نیاز دارند، در حالی که برخی دیگر در تاریکی بهتر جوانه می‌زنند.
4- اکسیژن:
برای تنفس سلولی و تولید انرژی لازم برای رشد جنین، اکسیژن کافی مورد نیاز است.
5- مواد مغذی:
برخی از بذرها برای جوانه زنی به مواد مغذی موجود در خاک یا محیط کشت نیاز دارند.
6- بستر کاشت:
بستر کاشت باید زهکشی خوبی داشته باشد و از طرفی باید بتواند رطوبت را به خوبی نگه دارد. خاک‌های شنی و خاک‌های سنگین هر دو می‌توانند مشکلاتی برای جوانه زنی بذر ایجاد کنند. از طرفی اسیدیته یا قلیایی بودن خاک (PH) می‌تواند بر جوانه‌زنی تأثیر بگذارد.
1- تاریخ بذر: بذور تازه‌تر و سالم‌تر معمولاً قوه نامیه بالاتری دارند.
2- شرایط نگهداری بذر: بذور باید در شرایط مناسب (مثلاً در محیطی خشک و خنک) نگهداری شوند تا قوه نامیه خود را حفظ کنند.
3- ژنتیک بذر: برخی از ارقام ذاتاً قوه نامیه بالاتری دارند.
4- شرایط محیطی: شرایط محیطی مانند دما، رطوبت، اکسیژن و نور بر جوانه‌زنی بذر تأثیر می‌گذارند.
5- عمق کاشت: معمولا هر چه بذر از اندازه کوچکتری برخوردار باشد باید در عمق کمتری مورد کاشت قرار گیرد.
6- آبیاری: گرفتگی سوراخ نوارهای آبیاری در روش آبیاری قطره ای می تواند در سبزینگی بذور نقش داشته باشد. از طرفی یکنواختی آبیاری در روش های غرقابی و بارانی نیز بسیار مهم می باشد. برای این منظور میزان شیب زمین و تهیه بستر مناسب بسیار تاثیرگذار می باشد.
این روش از قدیمی‌ترین و رایج‌ترین روش‌ها برای جوانه زدن بذرهاست. روش های سنتی به صورت زیر می باشد:
این روش بیشتر برای داشتن یک دید کلی برای تشخیص قوه نامیه بذور بوده و بیشتر برای بذرهای درشت استفاده می شود. در این روش ابتدا بذرها به مدت 15 دقیقه در داخل یک ظرف پر از آب ریخته و در صورت فرو رفتن بذرها به داخل ظرف این بذرها زنده بوده و در صورت شناور بودن آنها احتمال جوانه زنی بذور کمتر می باشد. البته باید به این نکته توجه داشت که نمی توان صد در صد با این روش درصد قوه نامیه بذر را تعیین نماییم.
در این روش ابتدا بذور را در داخل یک دستمال مرطوب قرار داده و باید به این نکته توجه داشته باشیم که دستمال خیلی خیس نباشد. سپس آنها را برای چند روز در یک محیط گرم قرار داده و هر روز با اسپری کردن آب بر روی آنها از خشک شدن آنها باید جلوگیری نمود. بسته به نوع بذر، زمان سبز شدن آنها متفاوت می باشد.
در این روش بذور را داخل بسترهای سبک مانند شن قرار داده و با مرطوب نگداشتن بستر، درصد جوانه زنی بذور را بعد از چند روز محاسبه می کنیم.
در این روش بذرها در محیط خاک مورد کشت قرار گرفته و بیشتر برای بذوری که فقط در محیط خاک جوانه می زنند مانند بذر بادام زمینی مناسب می باشد. برای جوانه زنی بذر در خانه، به ابزارهای ساده‌ای مانند گلدان، خاک مناسب، آب‌پاش و نور مناسب نیاز می باشد. در این روش بذرها را در خاک کاشته شده و روی آنها با لایه نازکی از پرلیت پوشانده می شود.
در روش آزمایشگاهی از تکنیک‌ها و ابزارهای پیشرفته‌تر مانند استفاده از محیط‌های کنترل‌شده برای تعیین درصد سبز شدن بذر مورد استفاده قرار می گیرد.
در این روش بذور دار محیطی کنترل‌شده گلخانه و در سینی های نشا مورد کاشت قرار می گیرد. نشاخانه ها به دلیل داشتن شرایط دمایی و رطوبتی مطلوب، موفقیت بیشتری در جوانه زنی بذرها دارند.
جوانه زدن بذر در فضای باز نیازمند مراقبت‌های بیشتری است. انتخاب محل مناسب، کنترل شرایط آب و هوایی و حفاظت از بذرها در برابر آفات و حیوانات از جمله موارد مهم در این روش می باشد.
